Beynəlxalq enerji infrastrukturu sferasında Bakı-Tbilisi-Ərzurum (BTƏ) qaz kəməri xalqlar arasında əməkdaşlığın və strateji inkişafın parlaq nümunəsidir. Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə ərazisini əhatə edən bu kəmər təbii qazın Xəzər dənizindən Avropaya nəqlində mühüm rol oynayır və regional enerji təhlükəsizliyinə və iqtisadi dinamikaya əhəmiyyətli təsir göstərir.
BTƏ boru kəməri Avropanın enerji mənbələrini şaxələndirmək və Rusiya qazının idxalından asılılığı azaltmaq üçün daha geniş strategiyanın bir hissəsi kimi nəzərdə tutulmuşdur. Kəmər Xəzər dənizində "Şahdəniz" qaz yatağından hasil edilən təbii qazın nəqli üçün tikilib. Layihənin icrası 2006-cı ildə başa çatıb, regional əməkdaşlıq və enerji diplomatiyasında əlamətdar hadisə olub. 2007-ci il məhz bu günündə isə "Şahdəniz" qaz-kondensat yatağından hasil edilən təbii qaz Bakı-Tbilisi-Ərzurum marşrutu üzrə Cənubi Qafqaz qaz boru kəməri ilə Türkiyə sərhədlərini aşaraq, qardaş ölkənin qaz kəmərləri sisteminə daxil olmuşdur. Azərbaycanın dəniz sahilində yerləşən "Şahdəniz" qaz yatağı böyük təbii qaz və kondensat ehtiyatlarına görə çox böyük strateji əhəmiyyətə malikdir. "Şahdəniz"in işlənilməsi Azərbaycana nəinki yeni gəlir axınını təmin etdi, həm də Avropa üçün alternativ enerji mənbəyi təklif olundu və bununla da qitənin enerji təchizatı şaxələndirildi.
Boru kəməri Səngəçal terminalından başlayır və Gürcüstan ərazisindən qərbə doğru hərəkət edərək paytaxt Tbilisi yaxınlığından keçir. Oradan Türkiyəyə doğru davam edərək şimal-şərqdə Ərzurum bölgəsində sona çatır. Boru kəmərinin ümumi uzunluğu təqribən 690 kilometrdir (429 mil), illik 20 milyard kubmetrə qədər təbii qaz nəql etmək gücünə malikdir. Bu ilin yanvar-may ayları ərzində Azərbaycandakı magistral təbii qaz kəmərləri ilə 17 milyard 359 milyon kubmetr təbii qaz nəql edilib və əvvəlki ilin eyni aylarına nisbətən 3 faiz azalma müşahidə olunub. Beş ayda qaz nəqlinin 54,6 faizi Bakı-Tbilisi-Ərzurum (Cənubi Qafqaz Boru Kəməri - CQBK) boru kəməri vasitəsilə həyata keçirilib və bu kəmərlə təbii qaz nəqli 2,63 faiz artaraq 9 milyard 471,6 milyon kubmetr təşkil edib.
BTƏ boru kəmərinin əsas məqsədlərindən biri həm Azərbaycan, həm Türkiyə, həm də Avropa üçün enerji təhlükəsizliyini artırmaqdır. Təchizat marşrutlarını və mənbələrini şaxələndirməklə ölkələr hər hansı bir təchizatçıdan həddən artıq asılılıqla bağlı riskləri azaldarlar.
Boru kəməri hər üç iştirakçı ölkəyə əhəmiyyətli iqtisadi səmərə verib. Azərbaycan mənbə ölkə kimi qaz ixracından yaxşı gəlir götürür. Gürcüstan və Türkiyə tranzit ödənişlərindən və təkmilləşdirilmiş infrastrukturdan faydalanır. Bundan əlavə, Avropa ölkələri iqtisadi artımı və sabitliyi dəstəkləyən yeni, etibarlı təbii qaz mənbəyinə çıxış əldə edir.
İqtisadi üstünlüklərdən başqa, BTƏ boru kəmərinin geosiyasi mahiyyəti də təsirləri var. O, Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasında siyasi əlaqələri gücləndirir, qarşılıqlı etimada və əməkdaşlığa, həmçinin regional enerji dəhlizinə təkan verir. Kəmər Avropa İttifaqının enerji diversifikasiyası strategiyasına töhfə verir, blokun Rusiya enerji təchizatından asılılığını azaldır.
İstənilən iri infrastruktur layihəsi kimi, BTƏ boru kəməri də geosiyasi gərginliklər, texniki problemlər və enerji bazarlarındakı dalğalanmalar da daxil olmaqla problemlərlə üzləşmişdir. Bununla belə, illər ərzində uğurlu fəaliyyəti onun davamlılığını və regional enerji dinamikasında əhəmiyyətini artırır.
Gələcəyə baxsaq, BTƏ boru kəməri Avropanın enerji təhlükəsizliyi strategiyasında mühüm rol oynamaqda davam edəcək. Onun potensialının genişləndirilməsi və Cənub Qaz Dəhlizi kimi digər boru kəmərləri ilə inteqrasiyası, qlobal enerji mənzərəsindəki rolunun daha da artırılması istiqamətində səylər davam etdirilir.
Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri enerji infrastrukturunun regional əməkdaşlıq və iqtisadi inkişaf üçün katalizator rolunu oynaya biləcəyinə nümunədir. Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyəni birləşdirən bu boru kəməri təkcə təbii qazın səmərəli nəqlini asanlaşdırmır, həm də siyasi əlaqələri gücləndirir və regionda enerji təhlükəsizliyini artırır. Qlobal enerji tələbləri inkişaf etdikcə, BTƏ kimi layihələr Avropada və onun hüdudlarından kənarda enerji təchizatının və geosiyasətin gələcəyinin formalaşmasında əsas rol oynayacaq.
Tacir SADIQOV,
"Respublika".
