26 İyun İşgəncə Qurbanlarına Beynəlxalq Dəstək Günüdür
İşgəncənin sistemli və ya geniş şəkildə tətbiqi insanlığa qarşı cinayətdir. Bütün müvafiq sənədlərdə işgəncədən istifadə qəti qadağan edilir və heç bir halda buna haqq qazandırmaq olmaz. Bu, beynəlxalq hüquqda təsbit olunub. Hər bir ölkə işgəncələri qadağan edən konkret müqavilələr bağlamalıdır.
1997-ci ildə İqtisadi və Sosial Şuranın tövsiyəsi ilə BMT Baş Assambleyası 26 iyun tarixini Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İşgəncə Qurbanlarına Beynəlxalq Dəstək Günü elan etdi. Dəstək günü 1987-ci il iyunun 26-da qüvvəyə minmiş İşgəncələrə və digər qəddar, qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftar və ya cəzalara qarşı fəaliyyətin təmin edilməsi məqsədilə qeyd olunur.
BMT-yə üzv dövlətlər, vətəndaş cəmiyyəti və ayrı-ayrı vətəndaşlar dünyada işgəncə qurbanı olmuş və bu gün də işgəncəyə məruz qalan yüz minlərlə insana dəstək olmaq üçün səyləri birləşdirməlidirlər.
"Dünyada işgəncədən istifadə hallarında artım var. Bu, qismən silahlı münaqişələrin artması ilə bağlıdır. Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin məlumatına görə, hazırda dünyada 100-ə yaxın silahlı münaqişə var. Təəssüf ki, silahlı münaqişələrlə yanaşı, işgəncə və qeyri-insani rəftarın digər formaları da artır. BMT-nin İşgəncələr üzrə Xüsusi Məruzəçisi Alice Jill Edvardsın məlumatında belə bildirilir.
İşgəncə və qəddar, qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftarın digər formaları çox vaxt ölkənin milli maraqlarının müdafiəsi bəhanəsi ilə həyata keçirilir, lakin işgəncənin nəticələri çox vaxt tək bir hərəkətdən kənara çıxır və nəsillər boyu potensial olaraq zorakılıq dövrlərini davam etdirir.
İşgəncədən sonra reabilitasiya xüsusi proqramların operativ şəkildə həyata keçirilməsini tələb edir. Dünyadakı reabilitasiya mərkəzlərinin və təşkilatlarının işi göstərir ki, qurbanlar çətin də olsa sağala bilirlər.
BMT-nin Cenevrədəki İnsan Hüquqları Bürosu tərəfindən idarə olunan BMT-nin İşgəncə Qurbanları üçün Könüllü Fondu 1981-ci ildə işgəncə qurbanlarına və onların ailələrinə yardım göstərmək üçün yaradılıb. Fond hüquqi, humanitar və tibbi xidmətlərin göstərilməsi üzrə ixtisaslaşmış vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarına könüllü töhfələrdən vəsait ayırır. Yardım alanlar arasında hüquq müdafiəçiləri, məhbuslar, uşaqlar və yeniyetmələr, qaçqınlar və miqrantlar, zorla itkin düşmə qurbanları, yerli xalqlar, cinsi və gender əsaslı zorakılıq qurbanları, LGBTİ+ icmasının üzvləri və başqaları var.
1948-ci ildə BMT Baş Assambleyası tərəfindən qəbul edilmiş Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsində işgəncə və digər qəddar, qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftar və ya cəza pislənilib. 1975-ci ildə qeyri-hökumət təşkilatlarının fəal işi sayəsində Baş Assambleya "Bütün şəxslərin işgəncələrdən və digər qəddar, qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftar və ya cəzalardan müdafiəsi haqqında Bəyannamə" qəbul edib.
1980-1990-cı illərdə həm hüquqi normaların və alətlərin işlənib hazırlanması, həm də işgəncənin qadağan edilməsi üzrə konkret tədbirlərin qəbul edilməsi baxımından irəliləyiş əldə edilmişdir.
İşgəncə məsələsi üzrə ilk Xüsusi Məruzəçi, dünya miqyasında işgəncənin vəziyyəti haqqında hesabat vermək vəzifəsi daşıyan müstəqil ekspert 1985-ci ildə İnsan Hüquqları üzrə Komissiya tərəfindən təyin edilib.
2002-ci ildə İşgəncələrə qarşı Konvensiyaya Fakültativ Protokol qəbul edilib. Bu müqavilə həbs yerlərində beynəlxalq yoxlama sistemi yaratmaqla işgəncənin və digər qəddar, qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftarın və ya cəzanın qarşısını almaq məqsədi daşıyır. Protokol, həmçinin dövlətləri həbsdə olan şəxslərlə rəftarı nəzərdən keçirmək, işgəncədən müdafiəni gücləndirmək üçün dövlət orqanlarına tövsiyələr vermək, mövcud və ya təklif olunan qanunvericiliyə münasibət bildirmək üçün müstəqil milli qabaqlayıcı mexanizmlər yaratmağa borcludur. Bu fəaliyyət İşgəncələrin Qarşısının Alınması üzrə Alt Komitənin məsuliyyətidir. Bu günə qədər 94 dövlət Protokolun iştirakçısıdır.
Müvafiq ekspertlər, o cümlədən işgəncə məsələsi üzrə Xüsusi Məruzəçi və qadınlara qarşı zorakılıq, onun səbəbləri və nəticələri üzrə Xüsusi Məruzəçi, habelə İşgəncələrə Qarşı Komitə kimi müqavilələrə nəzarət orqanları QHT-lər tərəfindən onların diqqətinə çatdırılan məlumatlardan geniş istifadə edirlər.
Aiza ŞABANOVA,
"Respublika".
