Con Devidson Rokfeller

Adı zənginlik sözünün "sinoniminə" çevrilən Con Devidson Rokfeller bəşər tarixinin ilk milyarderi olub. O, uğurlarının sirrini zəhmətkeşliyində, xərclərinin hesabatının düzgün aparılmasında və qənaət etmək vərdişində görürdü. Bəzən isə onun praktikliyi və ağlasığmaz simicliyi həddini aşırdı.

Conun atası özünü "Botanik həkim" adlandıraraq bizim dillə desək, türkəçarəylə müalicələr edirdi. Belə ki, "ölümsüzlük iksiri" adı altında mənşəyi bilinməyən müxtəlif cür cövhərlər satırdı. Lakin bu fırıldaqçı adam oğluna pullarla necə davranmalı olduğunu öyrədə bilmişdi.

Hələ 7 yaşında ikən satmaq məqsədilə hinq quşu saxlayan Con, hətta pul qarşılığında qonşular üçün kartof da qazıb çıxarırdı. Qazandığı bütün pulları isə yalnız öz pul kisəsində saxlayan gələcəyin milyarderi, qeyd dəftərçəsində hesabat aparırdı.

Rokfeller kolleci sona qədər bitirmir: o belə hesab edir ki, 3 aylıq mühasibatlıq kursu ona bəs edir. Doğrudan da bu, ona kifayət edir. Belə ki, 16 yaşından kiçik bir şirkətdə mühasib assistenti olaraq çalışmağa başlayan milyarderin bu, ilk və son maaşlı işi olur. Bundan sonra öz tanışları ilə birgə şəxsi biznesini quran Rokfeller taxıl, ət, ot və digər məhsulların satışını təşkil edən "Klark və Roçester" ticarət evini açır.

Tezliklə Rokfeller kerosin istehsal etmək üçün neft axtarışlarına başlayır. Beləliklə, onu qısa müddətdə dünyanın ən zəngin adamına çevirən "Standard Oil" şirkətinin əsası qoyulur. Rokfellerin partnyoru Moris Klark deyirdi: "Con dünyada yalnız iki şeyə inanır - kilsədə ibadətə və neftə"...

Con Rokfeller hələ təhsil alarkən tanış olduğu dindar bir qızla evlənir. Toy kifayət qədər sadə təşkil edilir, gənclər ucuz ailə mənzilində yerləşir və xidmətçilərdən imtina edirlər. Bu zaman Con artıq neft emal edən zavodun sahibi idi. Rokfeller övladlarına da pula qənaət etməyi aşılayırdı. Conun ən maraqlı tərbiyə üsullarından biri isə uşaqları nahara gecikdikdə onları cərimə etməsi idi. Maraqlıdır ki, bu cərimələri uşaqları hansı pulla ödəyirdi? Yəqin milyarder ailənin kiçik yaşlı üzvlərini də pul qazanmağa sövq edirmiş...

Qida rejiminə böyük əhəmiyyət verən milyarder spirtli içki içmir, siqaret çəkmir, geyimə biganə yanaşır, nadir hallarda kostyumlarını dəyişir, hətta teatr və klublara da getməzdi. Onun sevimli yeməyi isə süd və çörək idi. Rokfellerin həyat yoldaşı özündən də betərdi- qadın yamaqlı paltarlarda gəzər, simiclikdə isə tayı-bərabəri yox idi. Belə yerdə deyiblər ki, ərlə arvadın torpağı bir yerdən götürülür. Rokfeller xanımına uşaqların hər birinə velosiped almağı təklif etdikdə o, 4 uşağa 1 velosipedin bəs etdiyini və beləliklə onların paylaşmağı öyrənəcəklərini demişdi.

Con Rokfeller 100 milyon dollar qazanmağı və 100 yaşına qədər yaşamağı arzu edirdi. Onun ilk arzusu tez bir zamanda reallaşdı. Lakin 97 yaşına qədər yaşayan milyarderə cəmi üçcə il kifayət etmədi ki, ikinci arzusu da reallaşsın...

Frans Yozef Haydn

Vyana klassik məktəbinin nümayəndəsi, Avstriyanın məşhur bəstəkarı, simfoniya və simli kvartetin "atası" hesab edilən Frans Yozef Haydn haqqında vaxtilə Pyotr Çaykovski belə deyərdi: "O olmasaydı, nə Motsart, nə də Bethoven olardı". Haydnın taleyi sənətinin vurğunu olduğu, özünə kumir hesab etdiyi böyük bəstəkar İohann Sebastyan Baxın taleyinə çox bənzəyir...

Məşhur kareta ustası Mattias Haydnın ailəsində dünyaya göz açan bəstəkar ailənin on yeddinci övladı olub. Atası musiqini sevir, arfada çalır, anası isə aşbaz olsa da, yaxşı oxuyurdu. Çətinliklə dolanan ailə birtəhər balaca Yozefi bütün musiqi alətlərində çalmaq üçün məktəbə qoymuşdular.

Pul qazanmaq üçün özünü oda-közə atan Yozef gənc ikən bir müddət Müqəddəs Stefan kilsəsinin kapellasında işləsə də sonralar "tam peşə yararsızlığına görə" oradan qovulmuşdu. Küçələrdə musiqi ifa etməklə pul qazanan bəstəkar bəzən evlərin çardağında, bəzən də sadəcə parkda, skamyada gecələyirdi. Amma bəstəkarın həyat eşqi və nikbinlik kimi gözəl keyfiyyətləri vardı. Ən yoxsul vaxtlarında belə tez-tez zarafatla deyərdi: "İstedadlı olsaydım, məni tanıyardılar. Dərd burasıdır ki, mən, görünür, dahiyəm. Dahilərinki də belə gətirib: gərək, səbir edəsən".

Varlı əyanlardan birinin yanına işə düzəlmək Haydn üçün səfalətdən qurtulmağın yeganə yolu idi. Dahi bəstəkar Bax kimi onun da köməyinə dostları gəlir. Belə ki, əvvəlcə qraf Morsinin yanında işə düzəlir və ilk simfoniyasını yazır. Simfoniyada böyük uğur qazanan bəstəkar knyaz Esterhazinin diqqətini cəlb edir. Haydn əvvəlcə knyazın orkestrinin vitse-kapelmeysteri, beş il sonra isə baş kapelmeysteri olur. Otuz il knyaza xidmət edən bəstəkar bu müddət ərzində çoxsaylı, böyük əsərlər yaradır.

Yaratdığı əsərlərdən bir neçəsinin maraqlı tarixçələri də var. Belə ki, Haydn Londonda konsertlər verərkən müşahidə edir ki, Britaniya paytaxtının sakinlərinin çoxu incəsənəti sevdikləri üçün yox, məlum olduğu kimi, İngiltərədə çox güclü olan ənənələrə hörmət xatirinə musiqi dinləməyə gəliblər. O, salona göz gəzdirib bəzi sıralarda şirin-şirin yatan tamaşaçıları görür. Bəstəkar özünəməxsus yumor hissi ilə vəziyyətdən çıxış yolu tapır. O, məxsusi olaraq simfoniyanı rəvan və asta tempdə başlayır, elə bil qəsdən tamaşaçılara lay-lay çalır, lakin qəfildən sanki göy guruldayır, ildırım çaxırmış kimi musiqinin tempini qaldırır. Zərb alətlərinin qulaqbatırıcı səsi salonu silkələyir. Təbii ki, şirin yuxuda olanlar hövlnak ayılırlar. Sonra həzin musiqi süzülür, ardınca yenə də barabanlar guruldamağa başlayır. Bir sözlə, bəstəkar bu üsulla heç kəsi yatmağa qoymur. Sonralar onun bu simfoniyası "Sürpriz", yaxud "Zərb alətləri ilə simfoniya" adlandırılır.

Bəstəkar Napoleon ordusunun Vyanaya hücumundan sonra - 77 yaşında vəfat edib. Evinin ətrafına top mərmisi düşəndə xidmətçilərini sakitləşdirərkən dediyi sözlər onun son sözlərindən biri olub: "Övladlarım, heç qorxub eləməyin, çünki Haydn varsa, heç bir ziyan ola bilməz". Lakin iki həftə sonra Şotland monastırının kilsəsində onun cənazə duası oxunub...

Antonen Arto

Keşməkeşli həyat yolu keçən fransalı rejissor, aktyor, ssenarist, şair, dramaturq Antonen Artonun hansısa daha parlaq uğurundan danışmaq çətindir. Çünki o, ümumilikdə sənət nəzəriyyəçisi idi.

Dörd yaşında ikən minengitə tutulan bu sənətçi ömrü boyu psixoloji xəstəlikdən əziyyət çəkib.

Hətta güclü depressiv vəziyyətlərdə yazdıqlarının hamısını yandırırdı. O qədər ziddiyyətli insan idi ki, bu gün yazdığını sabah alt-üst edirdi. Onun uğursuz, bədbəxt kimi təqdim edilməsində ətrafının da böyük rolu var idi. Qəzəblənərkən müxtəlif kəskin fikirlər səsləndirən sənətçi, "yazıçılıq donuzluq kimi bir şeydir, öz zir-zibilində eşələnməyə bənzəyir", - deyirdi.

Bu fikirlərin arasında əsəb böhranı keçirən adamın sayıqlamaları da çox idi. Kinoaktyor kimi də fəaliyyət göstərən Arto, Frits Lanq, Abel Hans, Hersoq Vilhelm Pabst kimi kinorejissorların filmlərinə çəkilmişdi. Amma Arto ən çox teatr nəzəriyyəçisi kimi yadda qalıb. "Qəddar teatr" nəzəriyyəsi dövrünün bir çox sənət adamına böyük təsir göstərsə də, lakin praktik olaraq özünü doğrultmamışdı.

Arto üçün tamaşa qəddarlıq və zorakılıqla dolu olan ritualdan ibarət idi. Onun teatr sisteminin pafosu teatrı inkar etməkdir. Hərçənd, Artonu məşhurlaşdıran onun yaratdığı hər hansı teatr janrı yox, ümumilikdə bu sahəyə olan baxışları idi. Arto teatrı insan varlığının həqiqətlərini açmaq üçün ən uyğun məkan, məqam hesab edirdi. O, tamaşaçıya emosional həyəcan yaşatmağı yox, emosional şok keçirməyi arzulayırdı. Onun fikrincə, məhz bu halda, tamaşaçı ruhən təmizlənə bilər. Rejissor Aristotelin "katarsis"ini reallaşdırmaq istəyirdi.

Fransanın bu məşhur teatr adamı Meksikaya yollanıb bir müddət orda yerli hindu qəbiləsində yaşamış, onların mərasimlərində də iştirak etmişdi. Fasilələrlə psixitrik xəstəxanalarda müalicə alsa da, Arto ömrünün son illərində hətta radioverilişdə iştirak edir və şeirlər yazırdı. Ona elə gəlirdi ki, kimsə onu hər gün təqib edir, daha çox isə polislər tərəfindən izlənildiyindən şübhələnirdi. Bu səbəbdən dəfələrlə ürəktutması diaqnozu ilə xəstəxanaya da yerləşdirilmişdi.

Düz bağırsaq xərçəngindən əziyyət çəkən sənətçi ömrünün son aylarında ağrılarını sakitləşdirmək məqsədilə yüksək dozalı narkotiklər qəbul etmiş, 51 yaşında həyatla əbədi olaraq vidalaşmışdır.

Hazırladı:

Elenora HƏSƏNOVA,

"Respublika".