"Ümidvaram ki, 2023-cü il Azərbaycan ilə Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşmasında irəliləyiş ili olacaq. Hər halda biz buna ümid edirik. Düşünürəm ki, Rusiya bizim dostumuz, müttəfiqimiz və qonşumuz kimi Azərbaycan ilə Ermənistan arasında dövlətlərarası münasibətlərin nizamlanmasına kömək işində xüsusi rola malikdir. Ötən il bu istiqamətdə mühüm səy göstərilib, gələcək sülh müqaviləsinin konseptual xarakterini, məhz iki ölkənin ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin qarşılıqlı tanınmasını müəyyən edən sənədlər qəbul olunub". Bu fikirləri Prezident İlham Əliyev Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovla görüşündə deyib.
Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun Bakı səfəri, keçmiş Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı verilən bəyanatlar müsbət və ümidverici bir haldır. Qeyd edək ki, Rusiya Ermənistana görə çox narahatdır. Çünki Ermənistan sürətlə Qərbə inteqrasiya yolunu seçib. Ermənistan tərəfinin Qərblə aktiv diplomatik fəaliyyət göstərməsini Rusiya tərəfi kifayət qədər sərt qəbul edir. Ermənistan hələ də öz üzərinə götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirmir. İrəvan üçtərəfli müqavilələri icra etmir. Soçi və Moskva razılaşmaları icra olunmayıb. Paşinyan ötən ilin sonunda Zəngəzur dəhlizini açmaqdan imtina edib. Baxmayaraq ki, bununla bağlı üzərinə öhdəlik götürüb. Ermənistanla Azərbaycanın sərhədləri hələ ki, delimitasiya və demarkasiya olunmayıb. Düşmən ölkə 30 il ərzində işğal altında saxladıqları minalanmış ərazilərin xəritələrini Azərbaycana təhvil verməyib. Ermənistan tərəfindən silahlı təxribatlar, anti-Azərbaycan kampaniyası davam edir.
Bu baxımdan Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin normallaşdırılması istiqamətində müzakirələr aparıldı. Bəlli oldu ki, Rusiya və Ermənistan müttəfiq dövlətlər olsalar belə, iki ölkənin münasibətlərində ciddi çatlar var. Rusiya Dövlət Dumasının sədri Ermənistanı nəzərdə tutaraq ona dövlətçiliyini itirə biləcəyi ilə bağlı xəbərdarlıq etdi. Çünki Ermənistanın son davranışları bunu şərtləndirirdi. Ermənistanın Avropa İttifaqının mülki missiyasını iki il müddətinə qəbul etməsi təbii ki, Moskva ilə münasibətlərə mənfi təsir göstərən amillərdir. Bundan fərqli olaraq, Azərbaycanla əlaqələr dinamik inkişaf yolunu tutub. Sergey Lavrov da ifadə etdi ki, ölkəsi Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderlərinin imzaladığı üçtərəfli bəyanatların icra edilməsinə sadiqdir. Rusiya XİN-in rəhbəri bildirdi ki, regionda dayanıqlı sülhün təmin edilməsi üçün əllərindən gələni edəcəklər. Rusiya üçtərəfli razılaşmalar kompleksinə əsaslanaraq ölkələr arasında münasibətlərin normallaşdırılması üçün məqsədyönlü səylər göstərir. Rusiyanın vasitəçiliyinin məqsədi konstruktiv və mənalı dialoqu təmin etməkdir. Moskva, həmçinin sülh prosesinin əsas prinsipləri və parametrləri ilə bağlı öz fikirlərini tərəfdaşlarına çatdırıb. Rusiyanın məqsədi Cənubi Qafqazda sülh və sabitliyi həmişə prioritet olaraq saxlamaqdır.
Təəssüf ki, 2020-ci il 10 noyabr tarixli üçtərəfli Bəyanatın imzalanmasından iki ildən çox keçməsinə baxmayaraq, Rusiya sülhməramlı kontingenti üzərinə düşən öhdəlikləri hələ də yerinə yetirmir. Azərbaycanın Rusiyaya kifayət qədər dürüst və səmimi mövqeyinə rəğmən, bu gün qarşı tərəf regionda gərginlik yaratmaqla məşğuldur. Politoloqlar vurğulayır ki, ümumilikdə Rusiya sülhməramlıları son 2-3 il ərzində Qarabağda - Xankəndi ətrafında yaşayan, erməni əsilli şəxslərin cəmiyyətimizə inteqrasiyası prosesinə maneçilik törədirlər. Rusiya separatçılığı qızışdırmaqla regionda gərginlik ocağının qalmağında öz maraqlarını ehtiva etmiş olur. Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşması, sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyası, kommunikasiyaların blokdan çıxarılması kimi yekun sülhə aparan addımlar mövcuddur. Xüsusilə də tənzimləmədə Qərb aktivlik göstərməkdədir. Cənubi Qafqazda gedən geosiyasi proseslərdən isə Rusiya kənarda qala bilməz. Cənubi Qafqazı özünün "arxa bağçası" sayan Rusiya baş diplomatını Bakıya göndərməklə vəziyyətlə yerində tanış olmaq ehtiyacı hiss etmişdir. Bu günlərdə özünü Qarabağdakı separatçı qondarma rejimin "dövlət naziri" adlandıran erməni əsilli rusiyalı milyarder Ruben Vardanyan "vəzifəsindən" göndərildi. Əlbəttə, o, "postunu" Moskvadan göndərilən təlimat əsasında tərk etdi. Birmənalı şəkildə demək olar ki, Vardanyan "Moskvanın layihəsi" idi. Prezident İlham Əliyev bir neçə dəfə bəyanatlarında Vardanyanın Rusiyadan ixrac olunan fiqur olduğunu, onunla danışıqlara gedilməyəcəyini açıq şəkildə bildirmişdi. Sonuncu dəfə Azərbaycan lideri Münhendə "Rəsmi Bakı Qarabağdakı erməni icması ilə danışıqlar aparacaq, Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul edən mülki ermənilərlə təmaslarda maraqlıdır, amma bu, xaricdən bəlli plan-proqramla göndərilən Vardanyan kimi separatçı ilə olmayacaq" kimi bəyanatı ilə əslində, Moskvaya mesaj vermişdi. Azərbaycanın və onun liderinin milli maraqlar baxımından prinsipial mövqeyini, bir addım da geri atılmayacağını görən Moskvadakı başbilənlər "vardanyan planından" faktiki olaraq vaz keçdilər.
Hər iki ölkə arasında sülhün imzalanmaması üçün Qarabağda tez-tez təxribatlar baş verir. Siyasi analitiklərin sözlərinə görə, Qarabağda qanunsuz hərbi birləşmələrin saxlanılması da Azərbaycana qarşı təzyiq mexanizmidir. Ermənistanın sülh müqaviləsini imzalamağı gecikdirməsi həm xarici, həm də daxili səbəblərlə bağlıdır. Xarici səbəblər daha çox Ermənistana edilən təzyiqlərlə əlaqədardır. Burada məsələ təkcə sülh müqaviləsini imzalamaq deyil. Sülh müqaviləsindən sonrakı dönəmdə regionda geosiyasi vəziyyətin dəyişməsi ehtimalıdır. Sülh müqaviləsi imzalanarsa, regionda geosiyasi vəziyyət kökündən dəyişəcək. Bu dəyişikliyin baş verməsini istəməyən qüvvələr var.
Sülhməramlılar adından da göründüyü kimi, regionda sabitliyin təmin olunmasına çalışmalı idilər. Qarabağa silahların daşınması isə bunu göstərir ki, onlar mövcud gərginliyi daha da gücləndirmək, sülh prosesinə mane olmaq istəyirlər. Əlbəttə, bu, qəbuledilməzdir. Ən azından ona görə ki, rus hərbçilərinin bu addımı həm də 2020-ci ildə Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderlərinin imzaladıqları üçtərəfli Bəyanata ziddir. Separatçıların Azərbaycana qarşı təxribatlarında sülhməramlılar da rol oynayır. Görünür, tərəflər arasında güclü işbirliyi var. Vəzifə və öhdəliklərinin əksinə olaraq, Azərbaycanın Qarabağ iqtisadi rayonunda fəaliyyət göstərən qeyri-qanuni erməni dəstələri üçün canlı qüvvə, silah-sursat, mina, eləcə də digər maddi-texniki təminat vasitələrinin daşınmasını müşayiət etməklə sərbəst hərəkətinə şərait yaradılması əldə edilmiş razılıqların sülhməramlı kontingent tərəfindən kobud şəkildə pozulması deməkdir. Mütəmadi olaraq baş verən bu kimi qeyri-qanuni fəaliyyətlərə Azərbaycan-Ermənistan sərhədinin Laçın-Xankəndi yolunun başlanğıcında Azərbaycan tərəfindən sərhəd-nəzarət-keçid məntəqəsinin qurulması ilə cavab verildi.
Mustafa KAMAL,
"Respublika".
