Tarixi çox qədim olan Azərbaycan əsrlər boyu şərq, cənub və şimal qonşuları ilə ticarət etmiş, həm karvan, həm də dəniz vasitəsilə qurulan bu əlaqələr təbii ki, onun inkişafına, mədəniyyətinin formalaşmasına təsirsiz qalmamışdır. Şəhərin hərtərəfli inkişafı, XIX əsrin ikinci yarısından, 70-ci illərdən başlayır. Həmin dövrlərdə memarlıq da sürətlə inkişaf edir. Az müddətdə Bakıda əzəmətli məbədlər, məscidlər və kilsələr tikilirdi....

Bu gün Prezident İlham Əliyevin mədəniyyət sahəsində beynəlxalq təşəbbüslərə göstərdiyi dəstək nəticəsində ölkəmiz dünyanın mədəniyyət mərkəzlərindən birinə çevrilib. Zəngin tarixi və mədəni irsi, dini və sosial tolerantlıq ənənələri olan Azərbaycan dünya mədəniyyətlərinin və sivilizasiyaların qarşılıqlı təsiri məkanına uğurla inteqrasiya olunur, özünün zəngin təcrübəsini beynəlxalq ictimaiyyətə təklif edir. Artıq dünyanın din xadimləri özünü tolerantlığın ideoloji mərkəzi və praktik təcəssümü kimi təsdiq edən Bakıda toplaşır, dinlərin dialoqu çərçivəsində, həm də sivilizasiyaların qarşılıqlı anlaşması istiqamətində səmərəli iş aparırlar.

Multikulturalizmin beynəlxalq arenada təbliğinə Azərbaycan dövləti tərəfindən hələ 2008-ci ildə başlanılıb. Belə ki, Prezident İlham Əliyevin 4 noyabr 2008-ci il tarixli Sərəncamına uyğun olaraq, həmin il dekabrın 2-3-də Bakıda Avropa Şurasına üzv dövlətlərin mədəniyyət nazirlərinin, 2009-cu ildə isə İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv ölkələrin mədəniyyət nazirlərinin toplantısı keçirilmiş, bununla da dünya siyasətçilərinin adlandırdığı kimi “Bakı prosesi” başlanmış və bu da öz növbəsində Bakıda mədəniyyətlərarası dialoqların keçirilməsinə təkan vermişdir.

2008-ci ilin 2-3 dekabr tarixində təşkil olunan Avropa Şurasına üzv dövlətlərin mədəniyyət nazirlərinin konfransına Azərbaycanın təşəbbüsü ilə ilk dəfə olaraq 10 İslam ölkəsi dəvət edilmiş, İslam dövlətlərinin iştirakı ilə mədəniyyət nazirlərinin konfransı yeni bir formatda keçirilmişdi. Avropa və ona qonşu regionlardan 48 ölkənin, 8 beynəlxalq təşkilatın və bir sıra beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatlarının yüksək səviyyəli nümayəndələrinin iştirak etdiyi bu konfransda “Mədəniyyətlərarası dialoqun təşviqinə dair “Bakı Bəyannaməsi” qəbul edilmişdi. “Bakı Bəyannaməsi” ilə sivilizasiyalar arasında dialoqun inkişafını nəzərdə tutan “Bakı Prosesi”nin və bu prosesin inkişafına hədəflənmiş “Sənətçilər dialoq naminə” layihəsinin əsası qoyuldu. “Bakı prosesi”nin davamlılığını təmin etmək məqsədilə 2009-cu il 13-15 oktyabr tarixində Bakıda keçirilmiş İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv ölkələrin mədəniyyət nazirlərinin VI Konfransında isə Azərbaycanın təşəbbüsü ilə 10-dan çox Avropa dövləti də iştirak etdi. Konfransda iştirak edən Avropa Şurasına üzv dövlətlər ilə İslam Konfransı Təşkilatına üzv dövlətlər arasında mədəniyyətlərarası dialoqa dair birgə kommunike qəbul edilmişdi.

Mədəniyyətlərarası dialoqa dair “Bakı prosesi”nin əsası 2-3 dekabr 2008-ci ildə Bakıda Avropa və İslam ölkələri mədəniyyət nazirlərinin bir araya gəldiyi “Mədəniyyətlərarası dialoq Avropa və onun qonşu regionlarında davamlı inkişafın və sülhün əsasıdır” adlı beynəlxalq konfransda qoyulub. Həmin konfransda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə mədəniyyətlər və sivilizasiyalar arasında dialoqu təşviq edən, Azərbaycanın mədəni diplomatiyasını təbliğ edən, multikulturalizm siyasətini möhkəmləndirən interaktiv beynəlxalq platforma olaraq “Bakı prosesi” yaradıldı. Müxtəlif millətlərin və dini konfessiyaların dinc, yanaşı mövcudluğunun mümkünlüyünü sübut edən, multikulturalizm modelinin uğurlu, mütərəqqi bir model olduğunu nümayiş etdirən, bununla da dünyada daha gərəkli vacib məsələnin həlli yolunda bir nümunəyə çevrilən Azərbaycanın belə bir qlobal hərəkatın təşəbbüskarı kimi çıxış etməsinin əsasında isə ərazisində tarixən fərqli dini mənsubiyyəti olan icmaların, milli-etnik qrupların və zəngin mədəni müxtəlifliyin olması dayanır.

“Bakı prosesi” İslam mədəniyyəti din və çoxmədəniyyətlilik sahəsində tarixi mövqeyə malikdir. Müsəlman cəmiyyətləri tarix boyunca başqa din və mədəniyyətlərə mənsub insanlarla bir arada yaşamaq sahəsində xeyli təcrübə əldə etmişdir. Tarix sübuta yetirib ki, İslam mədəniyyəti digər mədəniyyətləri düşmən qüvvə kimi yox, insani varlığı daha da zənginləşdirən bir dəyər kimi qəbul edir.

“Mən çox istərdim ki, bu gün əsası qoyulan “Bakı prosesi” uzunmüddətli olsun. Bu konfransın keçirilməsindən sonra konkret mexanizmlər işlənilsin, fəaliyyət planı hazırlansın. Belə tədbirlərin keçirilməsi həm Bakıda, həm də digər şəhərlərdə ənənəyə çevrilsin” - deyən Prezident İlham Əliyevin himayəsi altında 2011-ci ildən etibarən “Bakı prosesi” çərçivəsində Azərbaycanın paytaxtı dörd dəfə Dünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumuna ev sahibliyi etmişdir. 2011-ci ilin 7-9 aprel tarixlərində beş qitənin 102 ölkəsindən 500 nümayəndənin iştirak etdiyi, “Ortaq dəyərlərlə birləşmək, mədəni müxtəliflik ilə zəngin olmaq” mövzusunda keçirilən I Dünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunda bununla bağlı məsələlər müzakirə olundu.

2013-cü il 29 may - 1 iyun tarixində “Çoxmədəniyyətli dünyada sülh şəraitində birgə yaşama” mövzusu ilə gerçəkləşən II Dünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu “Qlobal gələcəyin birgə qurulması”, “Mədəni müxtəliflik üçün ictimai dəstəyi necə qurmaq lazımdır”, “Qloballaşmanın yeni erası: dəyişən dünyada mədəniyyətlərdə hibridləşmə”, “Turizm - insanlar və mədəniyyətlər arasında qarşılıqlı anlaşma və tolerantlığın əsas aparıcısı kimi” və s. mövzuların müzakirəsi ilə tarixin yaddaşına yazıldı.

İnsan təhlükəsizliyi, fərqli mədəniyyətlərin paylaşılması kimi əhəmiyyətli mövzuları əhatə edən III Dünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu 2015-ci il may ayının 18-19-da keçirildi. Forumun əsas mövzusu “2015-ci ildən sonrakı dövr üçün Davamlı İnkişaf Gündəliyi” idi.

2017-ci il may ayının 5-6-da “Mədəniyyətlərarası dialoqun inkişafı: insan təhlükəsizliyi, sülh və davamlı inkişaf üçün yeni imkanlar” mövzusunda keçirilən IV Dünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunda dini konfessiyalar arasında münasibətlər, immiqrasiya siyasəti, insan təhlükəsizliyi, mədəni diplomatiya, təhsil, davamlı inkişafın rolu və digər məsələlərə geniş yer verilmişdir.

Avropa ilə İslam dünyası arasında mədəniyyət körpüsü - vasitəçisi rolunu oynamaqla yanaşı, fərqli mədəniyyətlər arasında dialoqun inkişafına xidmət edən “Bakı prosesi”nin əsasını qoymaq və bu fəaliyyətlərin mərkəzində dayanmaq Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu daha da artırdı. Belə ki, Azərbaycan cəmiyyətində tarixən bərqərar olmuş tolerantlıq elementləri bu gün bütün dünyada yayılır və “Bakı prosesi” mədəniyyətlərarası dialoqun, multikulturalizmin möhkəmləndirilməsi, ölkələr və regionlar arasında dinc yaşayış və rifahın yayılmasında əvəzsiz rol oynayır. Azərbaycan mədəni zənginliyi və tolerant münasibəti ilə mədəniyyətlərarası və dinlərarası dialoq üzrə xüsusi dəyərlərə, regionda sülhün qorunması, iqtisadi inkişafın və beynəlxalq hüquqa hörmətin təmin edilməsi üçün vacib olan xüsusiyyətlərə malikdir. “Bakı prosesi” hökumətlər və insanlar arasında mədəniyyətlərarası dialoqun təbliğ edilməsi, bir çox etnik qruplar arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsi və müxtəlif qitələrdə yaşayan xalqların mədəni əməkdaşlığının təşviqini bu gün də davam etdirir.

2016-cı ilin aprelində Bakı daha bir mötəbər tədbirə ev sahibliyi etdi. Belə ki, aprelin 25-27-də BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansının “İnklüziv cəmiyyətlərdə birgə yaşayış: çağırış və məqsəd” devizi altında keçirilən VII Qlobal Forumu mədəniyyətlər və sivilizasiyalar arasında, eləcə də sivilizasiyalar daxilində dialoq və anlaşmanın gücləndirilməsinə əsaslı töhfələr verdi. Forumun açılış mərasimində çıxış edən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin dediyi kimi: “BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansının VII Qlobal Forumuna Bakının ev sahibliyi etməsi təsadüfi deyil. Çünki tolerantlığın məkanı, multikultural dəyərlərə sadiq olan müstəqil Azərbaycan mədəniyyətlərin dialoqunun inkişafına, mədəni müxtəlifliyin qorunub saxlanmasına və sivilizasiyalar arasındakı qarşılıqlı münasibətlərin tənzimlənməsinə yönələn mühüm layihələrin reallaşdırılması, mötəbər forumların keçirilməsi sahəsində zəngin təcrübəyə malikdir”.

Forumda qəbul edilən Bakı Bəyannaməsində müasir dövrdə cəmiyyətlərdə artan müxtəlifliyin fonunda inklüziv birgəyaşayışa qarşı çoxalan təhdidlərin qarşısının alınması və irəliləyişin müəyyən edilməsi nöqteyi-nəzərindən müxtəlif dairələrin fərqli baxışlarının bir araya gətirilməsi baxımından Azərbaycanın rolu təqdir olunub. Forumda Bakı Bəyannaməsinin ölkəmizin gələcəkdə bir sıra mühüm layihələri reallaşdırmasına təkan verəcəyi, “Bakı prosesi”nin artıq qlobal status aldığı qeyd olunmuşdur. İnsanları birliyə, birgəyaşayışa, islam və xristian aləmini sülhə səsləyən Bakı Forumunu bu mənada ən gözəl proses kimi dəyərləndirən xarici ölkə nümayəndələri Azərbaycanın sivilizasiyalar arasında körpü rolunu oynadığını, Bakının sülh və dialoq şəhəri olduğunu da xüsusilə qeyd ediblər.

BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansının ali nümayəndəsi Nasir Əbdüləziz Əl-Nasir forum çərçivəsində “Bakı prosesi: Qlobal mədəniyyətlərarası dialoq üçün yeni çağırışlara cavab” mövzusundakı bölmə iclasında çıxış edərkən coğrafi mövqeyinə və etnik tərkibinə görə mədəni müxtəlifliyə malik olan Azərbaycanda multikulturalizmin dövlət siyasəti kimi qəbul edildiyini, eyni zamanda inklüziv cəmiyyət kimi, Azərbaycan modelini örnək kimi götürməyin mümkünlüyünü də vurğulayıb.

2016-cı ildə Bakıda keçirilən BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansının VII Qlobal Forumu, 2017-ci il mayın 5-də UNESCO, BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansı, Dünya Turizm Təşkilatı, Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı, Avropa Şurası, ICESCO-nun tərəfdaşlığı ilə Bakıda “Mədəniyyətlərarası dialoqun inkişafı: İnsan təhlükəsizliyi, sülh və davamlı inkişaf üçün yeni imkanlar” mövzusunda keçirilən IV Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu, 2018-ci ilin oktyabrında VI Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumu “Bakı prosesi”nin məntiqi nəticəsi idi.

Bu gün Azərbaycanın təqdim etdiyi multikulturalizm modeli, fərqli dinlərin və millətlərin nümayəndələrinə yüksək ali dəyərlərə söykənən münasibəti dünyada sabitliyi təhdid edən ünsürlərin artdığı bir vaxtda çox əhəmiyyətli olması ilə bərabər, dünya ölkələrinə gözəl bir örnəkdir. Ölkə başçısı tərəfindən əsası qoyulan bu sahədə dövlət siyasəti prioritet səviyyəyə yüksəlmiş, multikulturalizmlə bağlı həyata keçirilən tədbirlər ölkəmizə mədəniyyətlərarası dialoq ölkəsi statusu qazandırmışdır. BMT kimi nüfuzlu bir təşkilatın Sivilizasiyalar Alyansının VII Qlobal Forumunun Bakıda keçirilməsi də ölkəmizin dünyada artan nüfuzundan xəbər verir. Forum dünyaya mesaj olaraq çatdırdı ki, mədəni müxtəliflik bütün ölkələrdə qorunub saxlanmalıdır. Müxtəlif dini etiqadların dini qurumları ilə qarşılıqlı anlaşmanı möhkəmləndirmək, Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş qaydada dini etiqad azadlığını həyata keçirmək, müxtəlif konfessiyalara mənsub insanların qarşılıqlı xoş əlaqələri artıq ölkəmizdə ənənə halını almışdır.

Azərbaycan xalqı əsrlər boyu humanist dəyərlərdən çıxış edərək ölkəmizdə yaşayan müxtəlif xalqların nümayəndələrinin dilini, dinini, mədəniyyətini tanımış, hörmət bəsləmiş, bu mədəni müxtəlifliyi hər zaman qoruyub saxlamış, onu zənginlik kimi dəyərləndirmişdir. Və bu gün nəticə olaraq bu müxtəliflik harmoniya şəklində inkişafa yönələn vəhdəti ifadə edir. Dövlətimiz üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən bu dəyər ölkəmizin dinlərarası və millətlərarası dialoq üçün nümunəvi platformaya çevrilməsi və multikulturalizmin strategiyasına qoşulması beynəlxalq aləmdə yüksək səviyyədə təqdir olunur, ölkəmizin bu sahədə əldə etdiyi təcrübə dünya tərəfindən yüksək qiymətləndirilir.

Mehparə ƏLİYEVA,

“Respublika”.