Ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin müvafiq fərmanı ilə təsdiq edilən "Sahibkarlıq sahəsində aparılan yoxlamaların tənzimlənməsi və sahibkarların maraqlarının müdafiəsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu sahibkarlara dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi ilə yanaşı, eyni zamanda, bu sahədə yersiz müdaxilələrin aradan qaldırılması, sui-istifadə və korrupsiya hallarının qarşısının alınması, həmçinin, investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılması üçün mühüm bir addım kimi qiymətləndirilməlidir. Yeni qanunun qəbulunu birmənalı şəkildə iş adamlarına verilən siyasi dəstək kimi də qiymətləndirmək lazımdır. Azərbaycan dövləti hər zaman sahibkarlıq fəaliyyətinə olan yersiz müdaxilələrin aradan qaldırılması istiqamətində müəyyən tədbirlər həyata keçirir.
"Sahibkarlıq sahəsində aparılan yoxlamaların tənzimlənməsi və sahibkarların maraqlarının müdafiəsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununun 28 avqust 2013-cü il tarixli Prezident fərmanı ilə qüvvəyə minməsi sahibkarlıq sahəsində sadəcə hüquqi mühitin təkmilləşdirilməsi deyil, eyni zamanda sahibkarlara kompleks şəkildə dövlət dəstəyinin göstərilməsi, dövlət-sahibkar münasibətlərinin müsbət mənada tənzimlənməsində atılan ciddi addım kimi də qiymətləndirilməlidir.
Adıçəkilən qanunun əsas məqsədi sahibkarlıq fəaliyyəti sahəsində yoxlamaların vahid qaydalarının müəyyən edilməsindən və həmin yoxlamaların aparılması zamanı sahibkarların fəaliyyətinə qanunsuz müdaxilələrin qarşısının alınmasından ibarətdir. Buna müvafiq olaraq hüquqi sənəddə nəzərdə tutulub ki, qanunun tələblərinə uyğun olmadan aparılan yoxlamanın heç bir hüquqi qüvvəsi yoxdur.
Qanun yoxlamaların məqsəd və prinsiplərini müəyyən edir. Bu zaman yoxlamaların əsas məqsədi kimi sahibkarların yol verdikləri hüquq pozuntularına görə cəzalandırılması yox, insanların həyat və sağlamlığının, əmlakının, ətraf mühitin və dövlətin əmlak maraqlarının təhlükəsizliyinin təmin edilməsi göstərilir.
Həmçinin, qanunda sahibkarların yoxlayıcı orqanların mütəxəssislərini öz obyektlərinə dəvət etmələri imkanları nəzərdə tutulmuşdur ki, bunun da məqsədi sahibkarın gələcək qanun pozuntularından sığortalanması, həmçinin yoxlayıcı orqanlar tərəfindən bir-birlərinin səlahiyyətlərinin təkrarlanmasına və eyni predmet üzrə paralel yoxlamaların aparılmasına qadağa qoyulmasıdır.
Əvvəllər məhsul nümunələrinin götürülməsi və təhqiqi ilə bağlı kifayət qədər normativ tənzimlənmənin mövcud olmadığına görə həm yoxlayıcı orqanlar, həm də sahibkarlar üçün müəyyən çətinliklər mövcud idi ki, bu da bir çox hallarda sahibkarların hüquqlarının pozulmasına gətirib çıxarırdı. Məhz bu səbəbdən Qanunun müəyyən hissəsi yoxlamalar zamanı götürülən nümunələrin ekspetizasının tənzimlənməsinə həsr edilib.
Eyni zamanda Qanunda aparılan yoxlamaların kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən televiziyada, sahibkarın günahı təsdiq edilməzdən əvvəl işıqlandırılmasına qadağa qoyulur. Çünki bu təcrübənin sahibkarların işgüzar nüfuzuna kifayət qədər ağır zərbə vurması mümkündür.
Qeyd edilən qanunda yoxlamaların plan üzrə və plandankənar formaları nəzərdə tutulur. Plan üzrə yoxlamanın müddəti orta, kiçik və mikro sahibkarlara münasibətdə 5 iş günündən, iri sahibkarlara münasibətdə isə 10 iş günündən artıq olmamaqla, plandankənar yoxlama isə müvafiq olaraq iri sahibkarlara münasibətdə 5 iş günündən, orta, kiçik və mikro sahibkarlara münasibətdə isə 3 iş günündən artıq olmamaqla aparılması müəyyən edilir.
Yoxlamalar zamanı sahibkarlıq subyektlərinin risk qrupları üzrə bölgüsü qeyd edilir. Belə ki, plan üzrə yoxlamalar yüksək risk qrupuna aid sahibkarlarda ildə bir dəfədən çox olmayaraq, orta risk qrupuna aid sahibkarlarda iki ildə bir dəfədən çox olmayaraq, aşağı risk qrupuna aid sahibkarlarda isə üç ildə bir dəfədən çox olmayaraq aparılır. Habelə yeyinti məhsullarının təhlükəsizliyinə nəzarət, yanğın nəzarəti, təhlükə potensiallı obyektlərin və dağ-mədən sahələrinin təhlükəsiz istismarına nəzarət və radiasiya təhlükəsizliyinə nəzarət sahələrində plan üzrə yoxlamalar yüksək risk qrupuna aid sahibkarlarda altı ayda bir dəfədən, orta risk qrupuna aid sahibkarlarda ildə bir dəfədən, aşağı risk qrupuna aid sahibkarlarda isə iki ildə bir dəfədən çox olmayaraq aparılır.
Qeyd edilməlidir ki, plandankənar yoxlamalar qanuna görə yoxlayıcı orqanın istəyi ilə yox, məhz qanunun konkret tələb etdiyi hallarda keçirilir. Belə ki, bu cür yoxlamalar yalnız sonuncu yoxlama nəticəsində aşkar edilmiş pozuntuların aradan qaldırılmasına dair çıxarılmış qərarı yerinə yetirdikdə, sahibkarın fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması barədə qərarın icra vəziyyətinin yoxlanılmasına ehtiyac yarandıqda, konkret faktlara əsaslanan rəsmi müraciətlər olduqda, habelə sahibkar plandankənar yoxlamanın aparılması barədə yoxlayıcı orqana müraciət etdikdə həyata keçirilə bilər.
Bundan başqa, yoxlayıcı orqanların qərarlarından və hərəkətlərindən (hərəkətsizliyindən) şikayət verilməsi üçün konkret mexanizmlər göstərilir və yoxlayıcı orqanların məsuliyyət məsələləri də öz əksini tapır. Qanunda göstərilir ki, istənilən sahibkar yoxlamanın nəticələrindən narazı qaldıqda yuxarı orqanlara və ya məhkəməyə müraciət edə bilər. Həmçinin, yoxlamaların vahid məlumat reyestrində qeydiyyata alınmadan yoxlama aparılması barədə Ədliyyə və İqtisadiyyat Nazirliklərinə, bu Qanunla müəyyən edilmiş digər tələblərin və prosedurların pozulması ilə bağlı isə yuxarı dövlət orqanına şikayət verə bilər.
Onu da qeyd etməliyik ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təşəbbüsü ilə 20 oktyabr 2015-ci il tarixində "Sahibkarlıq sahəsində aparılan yoxlamaların dayandırılması haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul olunmuşdur. Həmin qanuna əsasən respublika ərazisində sahibkarlıq sahəsində yoxlamalar 2024-cü il 1 yanvaradək dayandırılmışdır. Bu müddətdə adıçəkilən qanunda qeyd edilən, habelə insanların həyat və sağlamlığına, dövlətin təhlükəsizliyinə və iqtisadi maraqlarına mühüm təhlükə yaradan hallar üzrə siyahısı ölkə başçısı tərəfindən müəyyən edilən yoxlamalar aparıla bilər.
Eyni zamanda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2022-ci il 4 aprel tarixli 3199 nömrəli Sərəncamına əsasən təsdiq edilmiş "Korrupsiyaya qarşı mübarizənin gücləndirilməsinə dair 2022-2026-cı illər üçün Milli Fəaliyyət Planı"nın 6.3-cü bəndinin icrası ilə əlaqədar sahibkarlıq sahəsində yoxlamaların aparılması zamanı sui-istifadə və korrupsiya hallarının qarşısının alınması məqsədilə tərəfimizdən mütəmadi olaraq sahibkarlıq subyektləri üçün bu sahədə məlumatlılığın artırılmasına yönəlmiş maarifləndirici tədbirlər həyata keçirilir.
Bu cür qanunların daha da təkmilləşdirilməsi və sahibkarların fəaliyyətinin günü-gündən sürətlənməsini nəzərə alaraq ölkə başçısı cənab İlham Əliyevin verdiyi sərəncamlar, eyni zamanda sahibkarlıq fəaliyyətinə xüsusi diqqətin ayrılması onlar tərəfindən təqdirəlayiq qarşılanır. Cənab Prezident regionlarda sahibkarlarla görüşlər keçirir, onlara göstərilən diqqət və qayğıdan səmərəli istifadə etmələrini tövsiyə edir.
Sonda qeyd etmək istərdim ki, ölkə rəhbərinin "Sahibkarlıq sahəsində aparılan yoxlamaların tənzimlənməsi və sahibkarların maraqlarının müdafiəsi haqqında" və "Sahibkarlıq sahəsində aparılan yoxlamaların dayandırılması haqqında" qanunlarının qüvvəyə minməsi ilə bağlı imzaladığı fərmanlar sahibkarlıq sahəsində hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsinə, sahibkarların hüquq və maraqlarının müdafiəsinə, həmçinin, cəmiyyətdə sahibkarlığa dəstək əhvali-ruhiyyəsinin artırılmasına təkan verir və ölkə iqtisadiyyatının davamlı inkişafını təmin edir.
Anar QULİYEV,
Ədliyyə Nazirliyi Ədliyyə sahəsində xidmətlər baş idarəsi
Dövlət reyestrləri idarəsinin böyük məsləhətçisi, ədliyyə müşaviri.
